پروفسور عبدالکریم سروش:ولایت فقیه یک نظریه غیر اخلاقی است

پروفسور عبدالکریم سروش:ولایت فقیه یک نظریه غیر اخلاقی است

روشن نیوز:آنچه در پی می آید سخنرانی دکتر سروش در تاریخ 28مرداد در دانشگاه استکهلم است.وی در این سخنرانی ابتدا به تفسیر دو بیت از سعدی پرداخته و در آن ضمن برشمردن حقوق مردم نسبت به حکومت به تبیین و باز تعریف مفاهیم دموکراتیک جدید می پرازد.وی در ادامه بیان می دارد که به نظر وی نظریه ولایت فقیه یک نظریه غیر اخلاقی است که در طی آن تکلیف مداری به جای حق مداری می نشیند و حق مردم پایمال می شود.و اگر چه تکلیف و حق باید در کنار هم ادا شوند اما اینکه چگونه این دو در قانون دست به دست هم بدهند و در کنار هم سازش داشته باشند از هنرمندی و حسن تدبیر قانون نگاران و حقوق دانان است.متن کامل این سخنرانی توسط روشن نیوز(خبرگزاری روشنفکران ایران)از نوار پیاده شده و تقدیم به مخاطبان گرامی می گردد تا در نوبت دیگر متن کامل پرسش و پاسخی که پس از سخنرانی انجام گرفته تقدیم گردد:

شاهی که پاس رعیت نگاه می دارد

سخنرانی پروفسور عبدالکریم سروش در استکهلم

به نام خداوند

سلام عرض می کنم

حقیقتا خشنودم از اینکه توفیق و کامیابی یافته ام که هموطنان گرامی را در این دیار،در کشور سوئد ببینم.بار اول است که من به این ملک پا می گذارم و گمان می کنم که بار اول است که دوستان حاضر را ملاقات می کنم.و به یاد ندارم که قبلا هیچ یک از دوستان را دیده باشم.علی ای حال مایه خشنودی و خوشحالی مضاعف است.

در ایام تاریکی زندگی می کنیم و وطن ما دچار بحران عمیقی شده است.و همه ما می اندیشیم که راه برون شو از این بحران چیست؟و چگونه می توان نقبی به روشنایی زد.

من بنا نیست که به تفصیل در اینجا سخن بگویم،بر سبیل مقدمه نکته هایی را ذکر می کنم تا بعد نوبت به دوستان گرامی برسد و از یکدیگر بیاموزیم.فرصت کمی را به سخنرانی خواهم گذراند.هنگامی که می آمدم با خودم فکر می کردم که از کجا آغاز کنم که هم قدیم باشد هم جدید باشد و هم روشنگر مسائلی که ما در عرصه قدرت و سیاست و عدالت با آن در گیر و مواجهیم.

به یاد داستان ملاقات سعدی و ابا قاآن در تبریز افتادم.سعدی نقل می کند که در آنجا به دیدار آن پادشاه مغول شتافت و پادشاه مغول از او خواست که او را موعظه ای بکند.سعدی نقل می کند که چند جمله ای بر سبیل موعظه گفتم و در پایان این دو بیت را برای او خواندم:

شهی که پاس رعیت نگاه می دارد

حلال باد خراجش که مزد چوپانیست

وگرنه راعی خلق است زهر مارش باد

که هرچه می خورد او جزیت مسلمانیست

من درباره این دو بیت شعر خیلی فکر کردم و سال هاست که دارم فکر می کنم و گمان می کنم که یک کتاب کامل درباره این دو بیت می توان نوشت.نه این که این دو بیت این همه پر مایه و پر مغز باشد که یک کتاب معانی از او بیرون بیاید بلکه چون وقتی که معانی این دو بیت را با مفاهیم جدید مقایسه می کنیم،در باب قدرت ،مفهوم سیاست، سلطنت،شهروندی ، رعیت،حقوق،حلال،حرام،تکلیف.... آنگاه است که در این مقایسه ده ها نکته بکر قابل استخراج است. و به خوبی می توان دریافت که جهانیان یا بگوییم ایرانیان در گذشته کجا ایستاده بودند و نسبت به قدرت ، رعیت و امثال آن ها چه می اندیشیدند،انتظارشان از ریاست و سیاست و حکومت چه بود،خودشان را نسبت به حاکم در چه جایگاهی می دیدند، از او چه انتظاری داشتند و امروز ما به کجا رسیده ایم یا جهان به کجا رسیده است. و در این مقولات به چه می اندیشد و بعد بر اساس این مقایسه قیاس بگیریم که حکومت کنونی ما در کجا ایستاده است؟ این سوی جهان مدرن یا آن سوی جهان مدرن؟ یک آمیزه التقاطی از مفاهیمی که بعضاجدیدند و بعضا قدیم اند. و احیانا ناسازگار با همدیگرند و لذا در عمل فطور ، خطا ،لغزش، انحراف و ناکامی به بار می آورد.

ببینید این شعر سعدی را اگر نگاه کنید چندین مفهوم فربه در او نشسته است:یکی مفهوم شاه و مفهوم سلطنت است."شهی که پاس رعیت نگاه میدارد".دومین مفهوم پاس نگاه داشتن است،حرمت نهادن است،کسب رضایت کردن است ، سومی مفهوم رعیت است در مقابل شاه

در بیت دوم سخن از حلال و حرام می رود و مفهوم خراج یعنی مالیاتی که سلطان می گیرد و حلال بودن یا حرام بودن او و بعددو معنای دیگر:یکی چوپانی است ،یعنی سلطان به منزله چوپان و دوم این که این چوپان مزد چوپانی خود را می گیرد . که خواهم گفت که این تکه از این بیت در واقع می تواند ترجمه به مدرن ترین مفاهیم در مورد حکومت بشود.بقیه اش شاید مفاهیمی است که دورانشان سپری شده است و تئوری های سیاست جدید از آن ها در گذشته اند و مفاهیم دیگری را به جای آن ها نشانده اند.اما مزد چوپانی چیزی است که قابل تامل است به قراری که خواهم گفت.

 

شهی که مزد رعیت نگاه می دارد

حلال باد خراجش که مزد چوپانی است.

اما اگر رعایت خلق را نمی کند،کلمه خلق هم در اینجا یک کلمه مهم است.سعدی در دورانی سخن می گوید که مفهوم ملت هنوز خلق نشده،مفهوم دولت یا کشور و مفهوم شهروندی و بسیاری چیزهای دیگر هنوز پدید نیامده بود.

اما مفهوم خلق یا خلایق یا مردم یا اقوام به طور مبهم به کار می رفت.

در ادمه می گوید:

اگر نه راعی خلق است زهر مارش باد

که هر چه می خورد او جزیت مسلمانی است

در اینجا هم باز دو مفهوم وجود دارد :یکی مفهوم جزیه است،یکی مفهوم مسلمانی است.مفهوم جزیه همان طور که می دانید در فقه اسلامی مطرح است.و طبق آن مسلمانان مالیاتی را به حکومت می پردازند.کسانی که غیر مسلمان اند و جزء اقلیت های رسمی دینی به شمار می روند زکات نمی دهند اما مالیات دیگری می دهند که نام آن مالیات جزیه است. و اقلیت های دینی در یک حکومت اسلامی بنا بر آنچه که در فقه آمده است،پاره ای از وظایف را ندارند .یعنی مثلا اگر جنگی پیش بیاید از آن ها سرباز نمی گیرند.و بعضی تکالیف را هم ندارند و در مقابل مالیاتی که می دهند مالیاتی است که مقدار معینی ندارد .با تفاهمی که با دولت ها می کنند مالیات می دهند. در حالی که مسلمان ها مالیات معینی دارند با نام زکات که باید به حکومت بپردازند. اما از مسلمان ها جزیه گرفتن امری ناشناخته است.یعنی در فقه ما چنین چیزی نداریم و از مسلمان جزیه گرفتن مثل این است که مسلمان ها را کافر به حساب بیاورید و بعد از آن ها جزیه بگیرید یا مالیات مضاعف گیرید که هر دو حرام اندر حرام است.لذا سعدی یک چنین مفهوم متناقضی را به کار برده برای اینکه آن آن حرمت را به نحو برجسته ای نشان بدهد.

حالا این دو بیت را با این تعبیری که من به کار بردم در نظر بگیرید و ببینید در مقابل آن ما چه مفاهیمی داریم.سعدی در این دو بیت نه کلمه حق را به کار برده و نه کلمه تکلیف.یک کلمه ای به نام پاس رعیت، یعنی حرمت نهادن به رعیت به کار برده است و یک جا هم کلمه ای را به نام رعایت رعیت به کار برده است.حالا مقصود او رعایت چه چیز رعیت بوده است؟ امروز برای ما مفهوم این است که بگوییم رعایت حقوق مردم،ولی این مفهوم هنوز آفریده نشده بود.اینکه پادشاه باید رعایت حال مردم را بکند در همین حد از ابهام باقی مانده بود.اینکه رعایت حقوق پادشاه برآن ها واجب است نکته ای نیست که در شعر سعدی به چشم بخورد و در واقع در تئوری های سیاسی گذشته وجود ندارد و سعدی سخنگوی آن هاست.

حالا اگر منظور از حرمت نگه داشتن تعارف باشد یعنی به معنای احترام گذاشتن به مردم باشد یک چیز است اما اگر حرمت حقوق آن ها باشد مفهوم دیگریست ولو اینکه باز می بینید از شعر سعدی غائب است.برای آنکه اصلا از تئوری های آن موقع غائب بوده است.و لذا در ادبیات زمانه هم انعکاس نمی یافته است.

به همین دلیل اگر شما از سعدی بپرسید که پادشاهی را که دعوت به عدالت می کنی، دعوت به پاس داشتن احوال رعیت می کنی، از او می خواهی که چه بکند تا تو او را بپسندی و او را مقبول بشماری همان می شود که در بوستان آورده است:

توبر تخت سلطانی خویش باش

به اخلاق پاکیزه درویش باش

ما هیچ با سلطنت تو کاری نداریم تو بنشین و سلطنت کن به معنای قوی کلمه،یعنی واقعا امر و نهی کن تمام قوا و اختیارات و اقتدارات در مشت تو باشد، ولی متواضع باش درویش باش عادل باش،پاکیزه خصال باش،با مردم بدرفتاری نکن ،تندی نکن،درشتی نکن، سلب حقوق نکن و به مردم ترحم کن ، این حداکثر سخنی است که شما از سعدی می توانید بشنوید.یعنی از تئوری های آن دوران بود.

اما شما اگر عبور کنید به روزگار حاضر همه شما نیک تر از من می دانید و بحمدالله جمع حاضر جمع فرهیخته ایست و حاجت به توضیحات بسیار نیست.

در دنیای معاصر مفهوم سلطنت به معنایی که در گذشته بود،پاک رخت بربسته است.نمی گویم که از جهان حذف شده است، ولی در تئوری های جهان مدرن جایی ندارد.اگر هم سلطنتی در بعضی جاها مثل همین سوئد وجود داشته باشد،آن قدر ضعیف شده است و آن قدر سلب اختیارات از او شده است که تقریبا محلی از ارعاب ندارد،فقط یک جنبه نمادین دارد.و حاکی از سنتی است که در گذشته وجود داشته است و نقش چندانی در امر اقتدار و اختیارات سیاسی ندارد.

دوم مفهوم رعیت است.در مقابل سلطان قبلا مفهوم رعیت بود و حالا مفهوم شهروندی داریم و بر مفهوم شهروندی مفهوم دموکراسی هم بنا می شود.که هم مبنای اوست و هم محدودیت اوست.

من در پرینستون که درس می دادم از شاگردانم پرسیدم که دموکراسی را تعریف کنید،دانشجویان مقطع دکتری بودند.گفتند که حکومت مردم بر مردم است.گفتم که این مردم چه کسانی هستند؟و بالاخره با دو تا گفتگو به این رسیدیم که منظور از مردم شهروندان است و نه مردم،چون همه مردمی که در یک کشور زندگی می کنند رای نمی دهند.انتخاب نمی کنند و انتخاب هم نمی شوند.مگر اینکه شهروند باشند.لذا حکومت مردم بر مردم مفهوم غیر مبهمی است و دقیقش حکومت شهروند بر شهروند است.لذا مفهوم شهروند که با مفهومnation state زاده شده است،یک مفهوم مدرنی است و به جای رعیت در گذشته نشسته است.مردم رعایای یک سلطان نیستند و بلکه شهروندان یک شهر یا یک مملکت یا یک nation state هستند. و این مفهوم شهروندی یک حقوقی را با خودش می آورد،که ما به آن ها می گوییم حقوق دموکراتیک و یکی از آن ها هم همین است که انتخاب کنندگان حاکمند و حاکم بر وفق یک قرار داد می تواند رفتار بکند و اگر از آن قرار داد هم تخلف کرد می تواند بر افتد.به تعبیر پوپر که همه شما آشنا هستید دموکراسی در نصب چندان تجلی پیدا نمی کند که در عزل.یعنی اگر شهروندان بتوانند حاکمان را به طریق دموکراتیک عزل بکنند،آنجاست که می توان فهمید که یک دموکراسی واقعی برقرار شده است.چون ممکن است کسی با انتخاب مردم روی کرسی سیاست بنشیند و بعد همه کانال های دموکراتیک را ببندد و بعد به مردم بگوید که چه خبر است ،شما خودتان من را انتخاب کرده اید.این برای برقراری دموکراسی کافی نیست.بلکه تحقق دموکراسی زمانی است که اگر شهروندان او را نخواستند،بتوانند او را پایین بیاورند.و از حقوقشان به شیوه های دموکراتیک برای عزل او استفاده کنند.

می رسیم به نیم بیت دوم که می گوید که

حلال باد خراجش که مزد چوپانیست

من اینجا کلمه مزد را مهم می دانم و ممکن است منظور سعدی این نباشد که من می گویم و من هم نمی خواهم که این را از دل سخنان او در بیاورم اما چون تناسبی دارد با مفاهیم و مضامینی که خودمان امروز به کار می بریم ،گمان می کنم که آن را در اینجا می توان به کار گرفت.

در تئوری های جدید به هر حال حاکمان وکلای مردم اند،یعنی منصوبین مردم هستند و باید برای مردم کار کنند و حقیقتا مثل یک کارمند باید مزد بگیرند.همین طور هم هست.برخلاف گذشته که سلطانی بود و خزانه ای داشت و بعد هم به جایی لشکر می کشید و غارتی می کرد و می آورد و خزانه را پر می کرد و بعد خراج های سنگین به اطراف مملکت می بست و ازآن ها پول ها جمع می کرد و به این می بخشید و به او می بخشید و اصلا خود را محتاج مردم نمی دانست و مردم را محتاج خود می دانست و به آن ها لطفی می کرد و عطوفتی می کرد.

در حال حاضر یک کسی که برگزیده می شود به سمت ریاست جمهوری یا هر سمت دیگری در واقع استخدام می شود و از مردم مزد می گیرد.و مردم او را اجیر کردند.مزد چوپانی یا مزد کارمندی او را می پردازند.وقتی هم که مردم از او رضایت نداشتند قرار داد فسخ می شود.و باید او را از کارمندی عزل کنند و باید مزدی و حقوقی هم به او نپردازند.سعدی می گوید که:

تا عهد تو در بستم عهد همه بشکستم

بعد از تو روا باشد نقض همه پیمان ها

یک جایی می رسد که می شود پیمان را نقض کرد و آن وقتی است که طرف پیمان به پیمان خود وفادار نماند.لذا مزدی هم در کار نخواهد بود و نوبت بازنشستگی یا عزل آن کارمند خواهد رسید.

این مفهوم ، مفهوم خیلی مدرنی است.که مفهوم چوپانی را کنار بگذاریم،مفهوم سلطنت را کنار بگزاریم.این ها همه برود اما این که حاکم هرکسی می خواهد باشد کارمند مردم است.استخدام شده توسط مردم است.و مردم حق دارند که او را استخدام کنند و به او اجرت بپردازند،مزد بپردازند.طی یک قرار دادی که می بندند با او از او کار بخواهند.کار درست و اگر کار نکرد مزد او را قطع بکنند و شغلش را از او بگیرند،این مفهوم سیاست و ریاست در دوران جدید است که البته یک پشتوانه تئوریک بسیار ستبری دارد.از وقتی که بحث حقوق طبیعی انسان آغاز شد که طبق آن آدمیان به خودی خود ،به محض اینکه انسان اند،یک رشته حقوق را دارند،از آن موقع بذر های این مطلب کاشته شد و امروز به میوه نشسته است و خود ما هم با میوه های آن آشناییم و گاهی هم از میوه های آن چیده ایم و خورده ایم.

این مفهوم یکپارچه بر مفهوم حق بنا شده است،نه اینکه تکلیف در اینجا نباشد اما حقوق مردم یک کسی به نام حاکم را مکلف می کند که وظایفش را نسبت به مردم انجام بدهد و حقوق مردم به آن ها اختیار و اقتدار می دهد که اگر حاکم به تکالیف خود عمل نکرد او را عزل کنند.یک چنین معنای خیلی عظیمی در اینجا هست.ما امروز از فرط نزدیکی با این مفهوم و از فرط اینکه در آن غوطه می خوریم گاهی اهمیت آن را آنچنان که باید نمی شناسیم.ولی به گمان من کشف حقوق از کشف الکتریسیته مقام بالا تری دارد.چون با زندگی مردم در جهان جدید بیش از هر چیزی سرو کار دارد و تاثیر دارد و نقش آفرین است.حالا یک نگاه خیلی ساده ای هم بکنیم به این وضعیت در کشور خودمان و بنده سخنم را به پایان ببرم تا نوبت شما برسد.

ببینیم در کشور ما چه اتفاقی افتاده و به لحاظ تئوریک آرایش نهادها چگونه است و از چه مفاهیم تئوریکی این ها تغذیه می کنند.

برای اینکه در امور انسانی و در علوم انسانی نهادها از تئوری ها تغذیه می کنند.اگر که آن تئوری ها در آن ها حاضر نباشد و پشت آن ها نباشند آن ها یک جسد بی جانند.یک کالبد بی روحند و معنی ندارند.همه شما مثال ماکس وبر را به یاد دارید که می گفت که" رای دادن انداختن برگه ای در صندوقی نیست" هزار جور صندوق می شود درست کرد و در آن برگه انداخت این که رای دادن نیست.بلکه یک رشته مفاهیم کلان لازم داریم که وقتی که آن ها بودند در یک جامعه ای ،آنگاه انداختن برگه کاغذی در صندوقی معنای آن رای دادن می شود و بعد بر آن آثار عظیمی مترتب می شود.کسی پایین  می آید، کسی بالا می رود،سیاست هایی عوض می شود،اما نفس اینکه شما یک برگه کاغذی را در یک صندوقی  بیاندازید هیچ معنای ویژه ای ندارد،بلکه یک بازی عبث است.

من به یاد دارم که یک وقتی با یک دوستی صحبت می کردیم و می گفت که حرف زدن کافی نیست و باید عمل کرد و.... گفتیم دوست گرامی تند نرو ،بله همه موافقیم که باید عمل کرد.ولی عمل باید یک جسدی باشد که یک جانی در اوست. والا صرف عمل و ظاهر فیزیکی او مطلوبیتی ندارد.گفتم اتفاقا چون ما درباره یک سری از مسائل حرف به اندازه کافی نزدیم،گفتگو به اندازه کافی نکردیم،معانی را روشن نکردیم،از آنجاست که داریم زیان می بینیم.اگر آن ها را روشن بکنیم جلوی پاره ای از زیان ها گرفته می شود.جلوی پاره ای از هدر رفتن انرژی ها گرفته می شود.کارها معنی دار می شوند،هدف دار می شوند،هرچیزی در جای خودش می نشیند.

خیلی از چیزها هستند که تا زمانی که معنای آن ها حاضر نباشد،خودشان حاضر

نمی شوند.این بر خلاف امور در طبیعت است.حتی زمانی که مردم نمی دانستند رعد

و برق چرا رخ می دهد و چگونه تخلیه الکتریکی ابرها  باعث رعد و برق می شود،مردم نمی دانستند اما بالاخره تخلیه الکتریکی انجام می شد.یعنی طبیعت تابع اندیشه مردم نبود.ولی امور انسانی اینگونه نیست،اگر ما ندانیم آزادی چیست،هیچ وقت آزادی پدید نمی آید.ما نمی توانیم یک جامعه ای آزاد است ولی مردم آن جامعه نمی دانند آزادی چیست.یک چنین چیزی محال است.محال صد در صد است فقط وقتی که مردم بدانند آزادی چیست آنگاه آزادی پیدا می شود.پیدایش این حقیقت تابع درک آن حقیقت است.این بر خلاف اموری است که در طبیعت می گذرد.پیدایش الکتریسیته تابع درک کسی نبود،الکتریسیته در باطن اشیا هست. تا یک وقتی  نمی شناختند بعدا هم شناختند.خیلی چیزها هم الان در طبیعت هست که وجود دارد ولی ما نمی شناسیمو بعدها پیدا می شوند.این اجسام همه ساختمان اتمی داشتند،تا چند قرن قبل کسی چیزی نمی دانست ولی اتم ها سر جایشان بودند.پس مفاهیم در عالم انسانی این گونه نیست.اگر شما یک تکه کاغذ را پول نشمارید که اصلا دیگه پول نیست.شما نمی توانید بگویید من در خانه یک اسکناس برای خودم چاپ کرده ام،فقط به درد خودتان می خورد.این را جامعه باید به پول بودن بشناسد تا بتوانید خرجش کنید.شما نمی توانید بگویید یک جامعه ای دموکرات است اما مردم آن نمی دانند دموکراسی چیست.این معنی ندارد.دموکراسی وقتی حاضر می شود که مفهوم آن در ذهن حاضر شده باشد.و این در عالم انسانی یک نکته خیلی مهمی

است.شما ببینید در جامعه ما چه اتفاقی افتاده است.انقلابی صورت گرفت که به نظر بنده انقلاب حقی بود.به هر حال "آتشی بود در این خانه که کاشانه بسوخت".بی خودی که انقلاب نشد .بی خودی که مردم شورش نکردند.به هر حال مشکلاتی بود در جامعه قبل از انقلاب، و دوستان ما اینجا خیلی ها کاملا به یاد دارند.دشواری هایی که بود.تنگناهایی که بود از قبیل تنگناهای اقتصادی،تنگناهای امنیتی و غارتگری که در سطح جامعه وجود داشت، عرض می شود که تنگناهایی که بر مردم تحمیل می شد. و این که بالاخره نا گهان مردم یکپارچه برخواستند و این انقلاب صورت گرفت.البته اگراز من می پرسید هیچ انقلابی همه جانبه نیست.معمولا یکی دو تا هدف دارد.انقلاباسلامی ایران هم یک هدفش برانداختن نظام شاه بود،یک هدف دیگر هم رهبر انقلاب یعنی آیت الله خمینی تعیین کرد،این بود که احکام اسلامی اجرا بشود.خوب البته نظام شاه برافتاد ولی احکام اسلام اجرا شد یا نشد سخنی است که بعدا باید گفته شود. و اکنون راجع به آن ها سخنی نمی گویم. یک حکومتی سر کار آمد و قانون اساسی نوشت. و قانون اساسی از مفاهیم مدرن است.ما از زمان مشروطه به هر حال قانون اساسی داشتیم.عمل نمی شد ولی مملکت بنا به فرض مطابق اراده حاکم یا سلطان اداره نمی شد.قانون اساسی داشت ،نظمی داشت،ساختاری داشت.در حکومت پس از انقلاب تفکیک قوا به رسمیت شناخته شد و قضائیه،مقننه،مجریه،که باز یک مفهوم مدرن است،مهم است از ارکان دموکراسی است که قدرت متجمع در دست یک قدرت و یک مرکز نباشد.قدرت پخش شود شکسته شود ، از اصول مشروعیت نظام است.و هم از مبانی دموکراتیک بودن نظام است.خوب این هم در قانون اساسی به رسمیت شناخته شد و بسی چیزهای دیگر که پاره ای از آن ها برپایه اندیشه های مدرن و پاره ای هم بر پایه اندیشه های فقهی و بالاخره یک قانون اساسی نوشته شد. و البته یک ایده هم در آنجا آمد به نام ولایت فقیه که به گمان  بنده صرف نظر از هرگونه وصف دیگری که بخواهیم برای او بگوییم یک نظریه غیر اخلاقی است.در اینکه این نظریه ناکارامد است،استبدادی است،این ها به جای خودش،حقیقتا یک نظریه غیر اخلاقی است.این نظریه هم آن روزها در آن شور انقلابی مطرح شد و مخالفان و موافقانی داشت.به هر صورت در قانون اساسی گنجانده شد.خوب،اما نهادهایی بر وفق این قوانین شکل گرفت.یکی از آن ها نهاد انتخابات بود.این نهاد انتخابات که همه ما به اهمیت آن واقفیم نهادی است که صد در صد مبتنی بر حقوق مردم است.حقوقیکه نمی توان از آن ها سلب کرد.حتی اگر کسی زندانی کسی نمی تواند حق رای دادن را از او سلب کند.حتی اگر کسی مریض است و در بیمارستان است و هر حال و احوال دیگری که دارد.ولی این یکی از چیزهایی است حتما با او همراه است.و غیر قابل سلب و تعرض است.این در کشور ما به نحو جدی پدیدار شد و گل کردالبته به نحو نسبی،انتخابات فراوان ما در کشور داشتیم به طوری که حاکمان ما ادعا می کنند ما سی انتخابات را در داشته ایم.با فراز و نشیب هایی که داشته است.ولی از همان ابتدا پیدا بود که ایده ولایت که مبتنی بر حقوق مردم نیست بلکه مبتنی است و مبتنی بر مفهومی به نام خاجگی و سروری است،این با انتخابات چندان سازگاری ندارد.یعنی ما درترتیب قانون اساسی مان یک جمع ناسازگاری بین حق و تکلیف پدید آوردیم.این آن معما یا سر حل ناشده ای است که در قانون اساسی ما و آن استخوان لای زخمی است که در آنجا وجود دارد و همیشه این مجموعه را بیمار نگه می دارد.چرا؟ببینید نه حق چیزی است که ما آن را کنار بگزاریم،نه تکلیف چیزی است که ما آن را کنار بگزاریم.اما توازن برقرار کردن میان این دو هنر یک قانون نویس است،هنر یک حقوق دان و یک حقوق شناس است و هنر حسن مدیریت و قدرت تدبیر یک مملکت است.یک کارشناسی عمیق سیاسی و حقوقی نیاز دارد.و دقیقا این توازن در قانون اساسی ما به هم خورد.پاره هایی از آن بر مبنای حقوق نوشته شده با نگاهی به موازین دولت هاب مدرن و پاره هایی از آن هم بر مبنای سلطان و رعیت و با بهره گیری از اندیشه های ما قبل مدرن نوشته شده است.و این تلفیق هیچ گاه تلفیق کامیابی نبوده است.هرچه که ما در دوران اولیه این انقلاب دور تر شده ایم این شکاف افزون تر شده است.نه فقط در تئوری در عمل هم چنین شده

است.چون این ها چیزهایی بود که باید به عمل می پیوست.

من چند سال پیش یک سخنرانی که در آلمان داشتم به یاد دارم که در آنجا گفتم که حکومت ما بالا خره باید یک فکری برای انتخابات بکند.این انتخابات که با این قوتی که دارد پیش می رود با یکی از مهم ترین ارکان قانون اساسی در تضاد است.یا باید سراین را زیر آب بکنی یا باید سر او را زیر آب بکنی. این دوتا نمی توانند پا به پای هم پیش بروند .یا انتخابات باید از انتخابات بودن بیفتدچون ببینید تعریف انتخابات یا دموکراسی چیست؟یک تعریف خیلی ساده که می گویند:روش های معین برای رسیدن به نتایج نا معین.یعنی نباید بدانید که از داخلاین صندوق چه بیرون می آید.اما اگر شما بخواهید روش های معین را برای رسیدنبه نتایج معین به کار بگیرید که آن هم از پیش معلوم شده این چه انتخاباتی است؟این چه دموکراسی است؟اگر شما نمی خواهید تن به انتخابات بدهید و همچنین به آن نتایج نامعین خوب باید  انتخابات را یک جوری مچاله کنید،یک جوری درش دخالت بکنید،از حقیقت بودن بیاندازید،نگذارید کمسیون واقعی خودش را داشته باشد تاشما به مقصود مرادتان برسید.اما اگر انتخابات با شکوهی می خواهید برقرار بکنید و به دنیا هم بفروشیدو بگویید کشوری است آزاد و مردمش آزادانه انتخاب می کنند و همان کسی که انتخاب می کنند بر سریر قدرت می نشیند،آن وقت در حقیقت باید از یک سری چیزهای دیگری دست بردارید. و این دو تا هر چه که مردم بیشتر حقوقشان را جدی می گیرند،هرچه که به آن مفهوم و جوهر انتخابات پی می برند،هر چه که معنای حق اصالت بیشتر و استقرار بیشتر پیدا می کند، به نظر من مشکل آفرین تر می شود. ما در عمق عمق تئوری سیاسی مان و در جامعه و در قانون اساسی مان این نزاع بین حق و تکلیف را داریم.که به شکل های مختلف ظهور می کند گاهی اینجا ،گاهی آنجااما ریشه اصلی و مهمش در آنجا قرار دارد.الان در قانون اساسی ما تکلیف در جامه ولایت ظهور کرده و مفهوم حق در جامعه انتخابات است و شما می بینید که از این ها گاهی یکی دست در جیب دیگری می کند.برای اینکه دستش را از جیب او بیرون بیاورد،بالاخره یا او باید قبایش رادر بیاورد،یا دست این یکی را باید ببرند تا ببینیم آخر چه می شود.

این پایان سخن بنده تا نظر دوستان گرامی را هم بشنویم.